Công nghệ sinh học thế kỷ 21: Cơ hội hay thách thức?

Nếu như công nghệ thao tác gen có chức năng chủ yếu là tạo ra các sinh vật mới thì nhược điểm của nó lại là rất khó khăn trong việc nhân bản hàng loạt một sinh vật đã được tạo ra với những đặc điểm kinh tế quí giá và duy trì chúng qua nhiều thế hệ, đặc biệt đối với các sinh vật sinh sản hữu tính. Công nghệ nhân bản vô tính động vật được hoàn thiện chính là để thực hiện chức năng này.

Công nghệ sinh học thế kỷ 21: Cơ hội hay thách thức 

Nếu như công nghệ thao tác gen có chức năng chủ yếu là tạo ra các sinh vật mới thì nhược điểm của nó lại là rất khó khăn trong việc nhân bản hàng loạt một sinh vật đã được tạo ra với những đặc điểm kinh tế quí giá và duy trì chúng qua nhiều thế hệ, đặc biệt đối với các sinh vật sinh sản hữu tính. Công nghệ nhân bản vô tính động vật được hoàn thiện chính là để thực hiện chức năng này.

 

Cuộc tranh luận rộng lớn và sâu sắc

 

Trong lịch sử khoa học, hiếm khi có một cuộc tranh luận kéo dài với qui mô toàn cầu, lớn và sâu sắc đến như vậy, về sự phát triển của bản thân một khoa học và những hưởng xã hội rộng khắp của nó như những vấn đề của công nghệ sinh học đương đại. Tất cả các phương tiện thông tin đại chúng, các nhà khoa học, các nhà xã hội học, các doanh nghiệp, người tiêu dùng và đặc biệt là người sản xuất nông nghiệp và các công ty dược phẩm đều bị cuốn hút. Cũng chưa bao giờ công luận xã hội lại có ảnh hưởng rõ rệt và cụ thể như thế đến tốc độ nghiên cứu và triển khai của một khoa học đang trong thời kỳ bùng nổ thông tin. Tốc độ nghiên cứu đã chậm hẳn lại ở một số nước và khu vực do chính phủ buộc phải cắt giảm kinh phí vì lo ngại dư luận xã hội phản đối . Tiến độ triển khai công nghệ mới cũng bị chững lại do các Công ty đề phòng bị thất thu không bán được sản phẩm công nghệ cao cho người tiêu dùng, thể hiện ở diện tích trồng trọt cây trồng chuyển gen đã bắt đầu giảm từ năm 2000.

 

Các quan điểm trái ngược nhau xoay quanh các vấn đề: Sự biến đổi di truyền các cây trồng có gây tai hại cho bản thân chúng về lâu dài? Thực phẩm sản xuất từ cây biến đổi gen có an toàn không, hậu quả sẽ như thế nào đối với con người nếu sử dụng lâu dài? Cây trồng chuyển gen có làm giảm tính đa dạng sinh học, có tiêu diệt các côn trùng có lợi, có làm tăng cỏ dại? Có lường hết được các hậu quả của việc đưa cây trồng chuyển gen vào môi trường? Vấn đề ô nhiễm di truyền thì sao? Những gen đã chuyển vào cây trồng, có thể chuyển sang người hay các động vật không? Về mặt đạo đức, việc chủ động biến đổi các sinh vật sống quanh ta là đúng hay sai?

 

Vấn đề đã đạt đến đỉnh điểm khi Tổ chức “Hoà bình xanh” yêu cầu ngừng ngay các nghiên cứu thao tác gen cho đến khi chứng minh được chắc chắn là nó hoàn toàn vô hại.

 

Liên hiệp quốc cũng đã phải ra tay chính thức từ năm 1995 bằng cách chi kinh phí cho một loạt các cuộc hội nghị chuyên đề về sử dụng và chuyển giao an toàn các sinh vật chuyển gen và các sản phẩm từ chúng, và đã đạt được kết quả cụ thể vào đầu năm 2000 với việc soạn thảo, nhất trí và đã được 133 nước thông qua một văn bản chính thức gọi là Nghị định thư Cartagena về an toàn sinh học áp dụng cho toàn cầu.

 

Tất cả chỉ có hai “thủ phạm”

 

Xét cho cùng, nguyên do của các sự kiện trên, về mặt khoa học, bắt nguồn từ 2 công nghệ : công nghệ thao tác gen, còn gọi là kỹ thuật di truyền và công nghệ nhân bản vô tính động vật.

 

Công nghệ thao tác gen xuất hiện từ năm 1970 khi lần đầu tiên các nhà khoa học tìm ra enzym cắt phân tử AND tại các điểm đặc thù, và cũng từ đó, người ta bắt đầu nói đến một cuộc cách mạng công nghệ sinh học mà ngày nay đang diễn ra trên qui mô toàn cầu. Thành tựu khoa học lớn và nổi bật gần đây nhất (được công bố tháng 2 năm 2001) đang thúc đẩy nhanh chóng tốc độ phát triển của lĩnh vực này trên đối tượng con người là việc kết thúc thành công Dự án giải trình tự hệ gen người. Công nghệ này chính là “thủ phạm” số 1 gây nên cuộc bút chiến toàn cầu với mức độ ngày càng khốc liệt như đã đề cập ở trên. Công nghệ nhân bản vô tính động vật xuất hiện với cừu Dolly nổi tiếng từ tháng 2 năm 1997. Tiếp đó, những phòng thí nghiệm khác nhau trên thế giới đã lần lượt nhân bản vô tính được bò, dê, lợn và chuột. Gần đây nhất, nhân dịp Noel 2002, chính Viện Roslin, nơi ra đời của Dolly, đã cho ra đời 5 con lợn nhân bản vô tính nhưng đã chuyển gen. Công nghệ này chính là “thủ phạm” số 2 của cuộc bút chiến nói trên.

 

Sức mạnh cộng hưởng của hai “kẻ vô tội”

 

Bản thân hai công nghệ trên hoàn toàn không có “tội lỗi” gì trong cuộc tranh luận toàn cầu kéo dài qua hai thế kỷ này. Ngược lại, chúng có công lớn, chúng là những công cụ hết sức hữu hiệu, sự kết tinh của nhiều thành tựu khoa học xuất sắc mà loài người đã tích tụ được trong suốt thế kỷ XX.

 

Nếu như công nghệ thao tác gen có chức năng chủ yếu là tạo ra các sinh vật mới thì nhược điểm của nó lại là rất khó khăn trong việc nhân bản hàng loạt một sinh vật đã được tạo ra với những đặc điểm kinh tế quí giá và duy trì chúng qua nhiều thế hệ, đặc biệt đối với các sinh vật sinh sản hữu tính, mà tất cả vật nuôi và nhiều cây trồng đều sinh sản hữu tính. Công nghệ nhân bản vô tính động vật được hoàn thiện chính là để thực hiện chức năng này. Vì vậy, ngành chăn nuôi đang đứng trước triển vọng được hưởng thụ những đàn gia súc lớn siêu chủng được tạo ra bằng công nghệ thao tác gen và được nhân bản hàng loạt bằng công nghệ nhân bản vô tính. Hiệu quả cộng hưởng của hai công nghệ này sẽ đưa lại những lợi ích hết sức to lớn cho loài người. Một thí dụ là thành công của các nhà khoa học thuộc Viện Hoàng gia Roslin vừa công bố trong dịp Noel 2002 trong việc tạo ra 5 con lợn nhân bản vô tính đã khử được yếu tố kháng miễn dịch bằng công nghệ thao tác gen, mở ra khả năng sử dụng phủ tạng của chúng để thay thế cho các bệnh nhân mắc bệnh cần thay thế.

 

Mười nghìn năm và hai mươi năm

 

Tiến sĩ Norman Borlaug, khi nhận Giải thưởng Nobel năm 1970, đã nhận xét “loài người phí mất 10 nghìn năm chọn tạo giống mới có được một nền sản xuất nông nghiệp ổn định cho 5 tỷ tấn lương thực mỗi năm”. Các giống cây trồng và vật nuôi lúc đó là kết quả của một quá trình thuần hoá lâu dài và chọn tạo giống kinh điển. Chúng được tạo ra bằng hai phương pháp chủ yếu : 1) Lai có định hướng (lai theo sơ đồ), và 2) Sử dụng các tác nhân đột biến vật lý và hoá học. Các giống chủng này mặc nhiên được coi là vô hại, mặc dù cả hai phương pháp nói trên đều đưa vào các giống chủng mới hàng trăm, thậm chí hàng nghìn gen mới (nguyên vẹn hoặc đã bị huỷ hoại do đột biến không định hướng) không hề qua kiểm tra (và cũng không thể kiểm tra được) có trước và sau khi sử dụng. Các giống cây trồng và vật nuôi đó cũng được coi là “tự nhiên”, mặc dù chúng chỉ có thể được nuôi trồng trong những không gian có sự chăm sóc thường xuyên của con người, không thể nuôi trồng ngoài thiên nhiên hoang dã.

 

Ngày nay, với công nghệ thao tác gen, người ta chỉ cần 20 năm để tăng gấp đôi sản lượng lương thực với chất lượng cao hơn rất nhiều. Bảng thống kê dưới đây là một số thành tựu đạt được tới năm 1999:

 

Diện tích trồng các cây chuyển gen và các đặc điểm
(Theo tạp chí Science 286:1662, 1999).

 Cây trồng

 Diện tích trồng năm 1999 (triệu ha)

 Đỗ tương

 21,4

 Ngô

 10,9

 Bông

 3,6

 Canola

 3,4

 Khoai tây

 <0,1

 Squash

 <0,1

 Đu đủ

 <0,1

 

 Đặc điểm

 Chịu thuốc diệt cỏ

 27,7

 Kháng sâu Bt

 8,8

 Kháng vi rút

 <0,1

 

Điều quan trọng ở đây là các sinh vật chuyển gen chỉ mang từ 1 đến một vài gen đưa từ ngoài vào, và các gen này đều được biết rất rõ cả về cấu trúc và chức năng của chúng trong tế bào.

 

Tự nhiên hay nhân tạo

 

Người ta thường yêu cầu được biết trong thực phẩm họ ăn chứa các thành phần “tự nhiên” hay “nhân tạo”. Xin thưa, loại nấm mốc sinh ra các chất gây ung thư mọc rất tự nhiên trên các hạt lạc; virut Ebola gây chết người và nhiều vi khuẩn gây bệnh nhiễm trùng nặng là các sản phẩm điển hình của tự nhiên. Trong khi đó, cho đến nay và còn nhiều năm sau này gần như toàn bộ các công cụ và vật liệu dùng trong công nghệ thao tác gen là bắt nguồn từ tự nhiên. Tất cả các gen đưa vào một sinh vật nào đó được lấy ra từ một sinh vật khác, con người hiện nay chưa tự tạo ra các gen này. Thí dụ, gen diệt côn trùng Bt được lấy ra từ vi khuẩn diệt sâu rồi đưa vào cây bông để tạo ra cây bông không cần thuốc trừ sâu. Để lấy được gen Bt ra khỏi vi khuẩn người ta phải dùng một vài enzym để cắt, tổng hợp AND như enzym cắt giới hạn, enzym AND polymerase. Các enzym này cũng được lấy ra từ sinh vật sống là vi khuẩn. Để đưa gen Bt vào cây người ta cũng sử dụng các hiện tượng vốn diễn ra trong tự nhiên như biến nạp, tái nạp, hoặc thông qua một vi khuẩn khác như Agrobacterium. Có thể nói, toàn bộ khoa học và công nghệ thao tác gen hiện nay, tức phần lõi cốt của công nghệ sinh học hiện đại, là kết quả của quá trình nghiên cứu phân tích, tìm hiểu thiên nhiên, rồi gạn lọc, nhân lên và sử dụng các kết quả nghiên cứu đó để trở lại tạo ra các sinh vật chuyển gen hoặc ứng dụng các hiện tượng, cơ chế tự nhiên vào cuộc sống con người. Giả sử, nếu sau này khoa học tiến lên, con người có thể tự tổng hợp được gen hoàn toàn bằng con đường hoá học, thì thành phần và phương thức hoạt động của các gen đó vẫn phải dựa vào các nguyên lý và cơ chế của tự nhiên.


Bố ơi, trong đĩa ăn của con có gen không? 

Câu hỏi này là của một cháu 14 tuổi, con gái tiến sĩ Maarten Chrispeels, giám đốc Trung tâm Nông nghiệp phân tử San Diego, tác giả bài viết “Thực phẩm từ cây trồng biến đổi di truyền”. Theo một thống kê, đó cũng là băn khoăn của 70% số người được hỏi cho rằng thức ăn bình thường không chứa gen! Thật ra, trong mỗi đĩa ăn thường có vài miếng thịt, một ít rau, cơm hoặc ngô, và tất nhiên thường có cả vi khuẩn, có lợi và có hại. Như vậy, trong mỗi đĩa chí ít cũng phải có hàng tỷ tế bào. Mỗi tế bào vi khuẩn có khoảng 2 nghìn gen, trong mỗi tế bào ngũ cốc trung bình chứa 25 nghìn gen. Tính trung bình trong mỗi đĩa ăn không có thực phẩm chuyển gen chứa hàng tỷ bản sao của 250 nghìn gen. Nếu chúng là thực phẩm chuyển gen thì cũng chỉ có thêm 10-15 gen và tất cả đều được tiêu hoá bình thường trong dịch tiêu hoá của chúng ta.


Hãy quẳng gánh lo đi mà vui sống 

Đó là tên của cuốn sách cùng tác giả với cuốn “Đắc nhân tâm” nổi tiếng. Trong trường hợp các sinh vật chuyển gen, câu đó là một lời khuyên đúng lúc. Gánh lo về sự không an toàn của sinh vật chuyển gen là không có cơ sở khoa học. Kết cục cũng sẽ diễn ra như tình hình những năm đầu của thập kỷ 70, khi công nghệ thao tác gen mới phôi thai, khi một làn sóng phản đối và lo lắng về công nghệ này đã nhanh chóng lan truyền trên báo chí ở Mỹ và Châu Âu, khi mà nhiều hội nghị chuyên đề đã được triệu tập mà lịch sử còn để lại dấu ấn như Hội nghị Asilomar ở California tháng 2 năm 1975, và cuối cùng năm 1981, khi đã tích luỹ đủ số liệu và kinh nghiệm khoa học, người ta đã đi đến kết luận là công nghệ này không nguy hiểm như mọi người đã tưởng.

 

Tuy nhiên, nỗi lo đó hiện nay là dễ hiểu bới nhiều nguyên nhân: người tiêu dùng chưa quen với loại sản phẩm mới, thiếu những thông tin đáng tin cậy và cập nhật, lại luôn phải đối mặt với luồng thông tin âm tính thường xuyên đưa trên các phương tiện thông tin đại chúng, và do thiếu những hiểu biết chung về hệ thống sản xuất thực phẩm hiện đại. Cộng đồng các nhà khoa học thì chưa cung cấp kịp thời các thông tin cần thiết về các thực phẩm chuyển gen cũng như về giá trị đầy đủ của công nghệ này. Rõ ràng là sự chấp nhận của xã hội đóng vai trò trung tâm trong việc tiếp tục phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học trong sản xuất thực phẩm và trong nông nghiệp.

 

Như vậy, nỗi lo không có cơ sở cần phải được “quẳng đi” để “vui sống” trong hy vọng lớn lao và hiện thực, dồn hết tâm trí chuẩn bị tiềm năng nhân lực và vật lực để tiếp nhận và ứng dụng thành công những thành tựu khoa học công nghệ của nhân loại thế kỷ 21, phục vụ hiệu quả sự nghiệp công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước.


Việt Nam – lợi thế và thách thức 

Công nghệ sinh học hiện đại là cơ hội cho các nước nghèo, đặc biệt là các nước nghèo có tiềm năng thiên nhiên lớn và có đội ngũ cán bộ khoa học có trình độ và đông đảo như nước ta. Là cơ hội vì nó tạo điều kiện cho ta đi tắt, vượt qua một số giai đoạn phát triển mà các nước đi trước phải trải qua trong nhiều năm, tiết kiệm cho ta nhiều tiền của và năm tháng mày mò. Một thí dụ là bản đồ hệ gen người và bản đồ hệ gen của nhiều cây trồng và vật nuôi chủ yếu của nông nghiệp đã được giải và được sử dụng rộng rãi và miễn phí.

 

Trên thực tế, hàng loạt những ứng dụng của khoa học hiện đại này đã và đang được thực hiện trong nhiều phòng thí nghiệm ở nước ta. Hiện nay ta đã có thể thực hiện được các việc sau:

 

1. Điều tra và khai thác tài nguyên sinh học bằng công nghệ phân tử AND, hiệu quả, chính xác và nhanh chóng;

 

2. Tạo ra và sử dụng hợp lý cây trồng và vật nuôi chuyển gen;

 

3. Nhân bản vô tính động vật;

 

4. Xác định huyết thống và điều tra hình sự bằng kỹ thuật di truyền phân tử ;

 

5. Khảo sát và chẩn đoán chính xác các gen bệnh ở người Việt Nam, định ra các phương thức hợp lý và tiết kiệm nhất để loại trừ các gen bệnh ra khỏi cộng đồng;

 

6. Áp dụng các kỹ thuật phân tử để chẩn đoán và đề xuất phương án điều trị các bệnh nhiễm trùng ở người và động, thực vật;

 

7. Sử dụng các kỹ thuật phân tử AND trong chọn tạo giống cây trồng và vật nuôi, rút ngắn nhiều lần thời gian chọn giống và tăng thêm nhiều lần hiệu quả thành công;

 

Tuy nhiên, chúng ta đang gặp những thách thức và bất cập ở tầm vĩ mô:

 

1. Về hệ thống và qui mô các cơ quan khoa học, chúng ta vẫn theo mô hình cũ của các nước XHCN trước đây, vốn đã tỏ ra hiệu quả thấp và không tiết kiệm, thể hiện ở mạng lưới các viện thuộc hệ thống viện hàn lâm, ít liên quan với đào tạo đại học và sau đại học, nơi sinh ra các thế hệ con người làm khoa học. Và như vậy, các trường đại học, vốn là lực lượng khoa học chủ yếu của các nước khoa học tiên tiến, lại nằm ngoài hệ thống các cơ quan khoa học của đất nước.

 

2. Về qui mô phòng thí nghiệm, kinh nghiệm của lĩnh vực sinh học phân tử và thao tác gen cho thấy nhóm nghiên cứu gồm 5-7 người với Phòng thí nghiệm qui mô 500 ngàn USD thiết bị ban đầu là hiệu quả hơn cả. Như vậy số lượng các đơn vị làm khoa học sẽ tăng lên. Không có nước nào khoa học có thể tiến lên nhanh chóng mà chỉ củng cố một – hai cơ quan khoa học.

 

3. Về kinh phí khoa học, những năm qua Nhà nước đã đầu tư không ít, nhưng hệ thống phân bổ còn những bức xúc, có yếu tố tiêu cực, dẫn đến lãng phí, có thể giảm hiệu quả đầu tư.



About the Contributor: Dr. Le Dinh Luong is a Professor of Emeritus at Hanoi University of Science (HUS), Vietnam National University at Hanoi. Dr. Luong obtained his undergraduate and graduate trainings from Leningrad University in 1966 and 1977 respectively (The University is now named as Saint-Petersburg State University). Dr. Luong has been a key player and contributor in biotechnology in Vietnam for the last more than 20 years. He had served as the Head of the Department of Genetics at HUS for many years. He published several papers and edited more than 20 technical books. He currently serves as the Editor-in-chief of the Journal of Genetics & Applications. He is Vietnam’s delegate to the Biosafety Protocols. CF

310 thoughts on “Công nghệ sinh học thế kỷ 21: Cơ hội hay thách thức?

  1. Lowell says:

    I have been surfing online greater than three hours as of late, yet I never found any fascinating article like yours. It is beautiful value enough for me. Personally, if all web owners and bloggers made just right content as you probably did, the net will likely be much more useful than ever before!

  2. mp3 to wav says:

    I’m very happy to find this website. I wanted to thank you for ones time for this particularly wonderful read!! I definitely loved every bit of it and I have you saved as a favorite to look at new stuff in your web site.

  3. media marketing says:

    Hey there! Do you know if they make any plugins to help with
    SEO? I’m trying to get my site to rank for some targeted keywords but I’m
    not seeing very good gains. If you know of any please share.
    Thanks! I saw similar blog here

  4. tubidy mp3 download songs 2024 says:

    Hello there! This blog post couldn’t be written any better! Looking through this post reminds me of my previous roommate! He constantly kept preaching about this. I am going to forward this article to him. Fairly certain he will have a great read. I appreciate you for sharing!

  5. tubidy music download says:

    Oh my goodness! Incredible article dude! Thank you so much, However I am experiencing issues with your RSS. I don’t know the reason why I cannot join it. Is there anybody having the same RSS problems? Anybody who knows the solution will you kindly respond? Thanx!!

  6. gas central heating engineers says:

    Intimately, the article is in reality the greatest on this precious topic. I agree with your conclusions and can thirstily look forward to your coming updates. Just saying thanks can not just be enough, for the phenomenal lucidity in your writing. I will certainly at once grab your rss feed to stay informed of any updates. Fabulous work and much success in your business dealings!

  7. i gas engineers says:

    I am extremely impressed with your writing talents well with the layout on your weblog. Is that this a paid theme or did you customize it your self? Anyway keep up the nice quality writing, it’s uncommon to peer a great weblog like this one nowadays.

  8. gas cooker fitters says:

    This is actually a good influencing view on this particular idea. And I’d like you to know that I’m really glad you shared your thoughts plus knowledge and I find that i agree. I truly truly appreciate the straightforward writing along with the focus you have invested writing this posting. Loads of thanks yous for that good work plus very good luck with the website, I most certainly will be awaiting new topics within the future.

  9. gas safe site says:

    Youre so cool! I dont suppose Ive read anything like this before. So nice to find somebody with a few original applying for grants this subject. realy appreciation for starting this up. this excellent website are some things that is required on the internet, an individual with a bit of originality. valuable project for bringing something totally new to your net!

  10. gas safe engineer halifax says:

    I loved as much as you will receive carried out right here. The sketch is attractive, your authored subject matter stylish. nonetheless, you command get bought an nervousness over that you wish be delivering the following. unwell unquestionably come more formerly again since exactly the same nearly a lot often inside case you shield this hike.

  11. wirral gas fitters says:

    Comfortabl y, the article is really the freshest on this notable topic. I concur with your conclusions and also definitely will eagerly look forward to your incoming updates. Simply saying thanks will certainly not just be acceptable, for the extraordinary lucidity in your writing. I definitely will promptly grab your rss feed to stay privy of any kind of updates. De lightful work and also much success in your business dealings!

  12. inspirational content says:

    After looking at a few of the articles on your web site, I truly appreciate your technique of blogging. I book-marked it to my bookmark website list and will be checking back in the near future. Take a look at my web site too and tell me what you think.

  13. oro-kondicionieriai says:

    Can I just say what a relief to discover someone who really understands what they’re talking about over the internet. You certainly understand how to bring a problem to light and make it important. More and more people have to look at this and understand this side of the story. I can’t believe you’re not more popular since you most certainly possess the gift.

  14. fly killer outdoor says:

    I’m impressed, I must say. Truly rarely can i encounter a weblog that’s both educative and entertaining, and let me tell you, you have hit the nail within the head. Your idea is outstanding; the catch is an element that insufficient folks are speaking intelligently about. I am delighted that I came across this at my search for something in regards to this.

  15. Tác giả tạ biên cương says:

    I’m impressed, I have to admit. Seldom do I encounter a blog that’s both equally educative and interesting, and let me tell you, you’ve hit the nail on the head. The problem is an issue that too few people are speaking intelligently about. Now i’m very happy that I found this in my hunt for something relating to this.

  16. dagathomonetcom says:

    I truly love your site.. Pleasant colors & theme. Did you develop this website yourself? Please reply back as I’m attempting to create my own site and would like to know where you got this from or what the theme is named. Thanks!

  17. situs porno says:

    May I just say what a relief to find somebody that really knows what they are talking about on the internet. You certainly know how to bring an issue to light and make it important. More people should read this and understand this side of the story. I was surprised that you are not more popular given that you definitely possess the gift.

  18. impy oranum says:

    Hi, I do think your web site could possibly be having internet browser compatibility issues. Whenever I look at your site in Safari, it looks fine however, when opening in Internet Explorer, it has some overlapping issues. I simply wanted to give you a quick heads up! Other than that, wonderful site.

  19. bestiptv1 says:

    After looking into a handful of the blog articles on your web page, I honestly like your way of writing a blog. I saved it to my bookmark website list and will be checking back soon. Please visit my web site too and let me know your opinion.

  20. memek says:

    After looking at a number of the blog articles on your website, I honestly like your way of blogging. I bookmarked it to my bookmark site list and will be checking back soon. Please check out my web site too and let me know what you think.

  21. kontol says:

    I’m amazed, I must say. Rarely do I encounter a blog that’s equally educative and entertaining, and let me tell you, you’ve hit the nail on the head. The problem is an issue that too few people are speaking intelligently about. I am very happy I found this during my search for something relating to this.

  22. kontol says:

    The very next time I read a blog, Hopefully it doesn’t fail me just as much as this particular one. I mean, Yes, it was my choice to read through, however I truly thought you would probably have something useful to talk about. All I hear is a bunch of crying about something you could fix if you were not too busy seeking attention.

  23. tải iwin says:

    I was very pleased to uncover this web site. I need to to thank you for ones time for this fantastic read!! I definitely enjoyed every little bit of it and i also have you saved as a favorite to look at new things on your blog.

  24. AI for Kids says:

    I blog often and I genuinely appreciate your information. This article has really peaked my interest. I will bookmark your site and keep checking for new details about once a week. I subscribed to your RSS feed as well.

  25. Card game says:

    The very next time I read a blog, Hopefully it won’t fail me just as much as this particular one. I mean, I know it was my choice to read through, however I genuinely thought you’d have something helpful to say. All I hear is a bunch of complaining about something that you can fix if you weren’t too busy looking for attention.

  26. Palm beach. Miami says:

    An outstanding share! I have just forwarded this onto a co-worker who has been doing a little homework on this. And he in fact bought me dinner simply because I stumbled upon it for him… lol. So let me reword this…. Thank YOU for the meal!! But yeah, thanks for spending time to talk about this subject here on your web page.

  27. ngentot says:

    An impressive share! I have just forwarded this onto a colleague who was conducting a little homework on this. And he actually bought me lunch due to the fact that I found it for him… lol. So allow me to reword this…. Thank YOU for the meal!! But yeah, thanks for spending the time to talk about this issue here on your blog.

  28. asbestos removal near me says:

    You’re so awesome! I do not suppose I’ve truly read a single thing like that before. So nice to discover someone with original thoughts on this topic. Seriously.. thanks for starting this up. This web site is one thing that’s needed on the web, someone with a little originality.

  29. sex says:

    Aw, this was an exceptionally good post. Taking the time and actual effort to produce a superb article… but what can I say… I procrastinate a whole lot and don’t seem to get anything done.

  30. sex says:

    I blog frequently and I seriously appreciate your content. This great article has really peaked my interest. I am going to book mark your website and keep checking for new details about once per week. I opted in for your Feed as well.

  31. solo travel japan says:

    An outstanding share! I have just forwarded this onto a friend who had been doing a little homework on this. And he in fact bought me breakfast simply because I discovered it for him… lol. So allow me to reword this…. Thank YOU for the meal!! But yeah, thanx for spending time to talk about this subject here on your website.

  32. iptv says:

    The very next time I read a blog, Hopefully it won’t disappoint me as much as this particular one. I mean, Yes, it was my choice to read through, however I actually believed you would have something interesting to talk about. All I hear is a bunch of crying about something you can fix if you weren’t too busy searching for attention.

  33. lehenga choli says:

    Hi, I do believe this is a great blog. I stumbledupon it 😉 I may revisit yet again since I saved as a favorite it. Money and freedom is the greatest way to change, may you be rich and continue to help others.

  34. 博彩社区 says:

    An outstanding share! I’ve just forwarded this onto a co-worker who was doing a little research on this. And he in fact bought me lunch simply because I discovered it for him… lol. So let me reword this…. Thank YOU for the meal!! But yeah, thanx for spending time to talk about this topic here on your site.

  35. tiếng anh trẻ em says:

    I would like to thank you for the efforts you have put in penning this website. I’m hoping to see the same high-grade blog posts by you in the future as well. In truth, your creative writing abilities has encouraged me to get my own, personal website now 😉

  36. Alicia says:

    Right here is the perfect blog for anybody who really wants to understand this topic. You realize so much its almost tough to argue with you (not that I really would want to…HaHa). You certainly put a fresh spin on a topic which has been discussed for ages. Great stuff, just excellent.

  37. galileo fx reviews says:

    When I originally commented I appear to have clicked the -Notify me when new comments are added- checkbox and from now on each time a comment is added I receive 4 emails with the exact same comment. Is there a way you can remove me from that service? Kudos.

  38. ngentot memek says:

    A fascinating discussion is definitely worth comment. I do believe that you need to publish more about this subject, it may not be a taboo subject but generally people do not speak about such issues. To the next! Kind regards.

  39. diamond painting kit says:

    After looking over a few of the blog articles on your blog, I seriously like your way of writing a blog. I saved as a favorite it to my bookmark website list and will be checking back soon. Take a look at my website too and let me know your opinion.

  40. leak detection technology says:

    Youre so cool! I dont suppose Ive read anything this way before. So nice to seek out somebody with many original ideas on this subject. realy we appreciate you beginning this up. this amazing site is something that is needed online, somebody with a bit of originality. valuable project for bringing a new challenge to your internet!

  41. gas leak tracing says:

    This is some useful material. It took me a while to unearth this site but it was worth the time. I noticed this website was buried in bing and not the number one spot. This weblog has a lot of decent stuff and it doesnt deserve to be burried in the searches like that. By the way I am going to save this weblog to my list of favorites.

  42. plumbing leak detection says:

    Thanks for your post. Another element is that to be a photographer entails not only problems in capturing award-winning photographs but also hardships in acquiring the best camera suited to your requirements and most especially issues in maintaining the standard of your camera. It is very genuine and clear for those photographers that are in to capturing the particular nature’s fascinating scenes : the mountains, the actual forests, the wild or maybe the seas. Visiting these exciting places unquestionably requires a digicam that can live up to the wild’s unpleasant surroundings.

  43. damp leak detection says:

    Now human eye all of our surroundings is usually a major problem. The modern day entire world society is unquestionably mounting therefore quickly the truth that group is rather populated. We’re also depleting all of our all-natural options additionally together polluting our natural environment through the use of dangerous toxic compounds. If maybe the majority of people keep on on to start this, each day residing we know of couldn’t are living.

  44. 온라인 카지노 says:

    Hello there, I think your web site may be having browser compatibility problems. Whenever I take a look at your website in Safari, it looks fine but when opening in IE, it’s got some overlapping issues. I just wanted to give you a quick heads up! Other than that, excellent blog!

  45. Whitescreen53 says:

    A fascinating discussion is definitely worth comment. I believe that you ought to publish more about this subject, it may not be a taboo subject but typically people don’t discuss such topics. To the next! Cheers!

  46. leak assessment says:

    I just now wanted to inform you how much we appreciate anything you’ve shared to help increase the value of the lives of people in this subject matter. Through your current writings, I have gone from simply an amateur to a skilled in the field. It can be a gratitude to your endeavours. Much thanks

  47. reliable gas leak detection methods says:

    I truly admire everything you website in right here, highly informative and sensible. One issue, I am running Opera on Linux and some of the content are just a little wonky. I understand it’s not a popular, but it’s nonetheless something to watch out for. Just giving you a manages.

  48. sunwin says:

    An outstanding share! I’ve just forwarded this onto a colleague who has been doing a little research on this. And he actually ordered me breakfast due to the fact that I found it for him… lol. So allow me to reword this…. Thanks for the meal!! But yeah, thanx for spending time to discuss this subject here on your internet site.

  49. Best deals online says:

    I blog often and I genuinely thank you for your content. The article has truly peaked my interest. I’m going to take a note of your blog and keep checking for new information about once per week. I subscribed to your RSS feed as well.

  50. prodronessupply says:

    Hi, I do believe this is an excellent website. I stumbledupon it 😉 I’m going to revisit once again since i have book marked it. Money and freedom is the best way to change, may you be rich and continue to guide other people.

  51. old-time radio eddie cantor says:

    Can I simply just say what a comfort to discover an individual who really knows what they are discussing on the net. You actually know how to bring an issue to light and make it important. A lot more people really need to check this out and understand this side of the story. It’s surprising you are not more popular given that you certainly possess the gift.

  52. Backpage Alternative Washington DC says:

    May I simply just say what a comfort to uncover an individual who actually knows what they are discussing on the web. You actually understand how to bring a problem to light and make it important. More people should check this out and understand this side of your story. I can’t believe you aren’t more popular given that you surely possess the gift.

  53. google spam says:

    An intriguing discussion is worth comment. I do think that you should write more on this subject, it may not be a taboo matter but usually people don’t discuss such topics. To the next! All the best!

  54. kitchen fittings near me says:

    Thanks for making the honest attempt to discuss this. I feel very strong approximately it and wish to read more. If it’s OK, as you acquire more in depth knowledge, may you thoughts adding extra articles similar to this one with additional information? It could be extraordinarily useful and useful for me and my friends.

  55. Escorts Near Me says:

    After going over a handful of the blog posts on your web site, I truly like your technique of blogging. I book marked it to my bookmark website list and will be checking back soon. Take a look at my website too and let me know what you think.

  56. find a boiler engineer says:

    I’m impressed, I have to admit. Genuinely rarely do you encounter a blog that’s both educative and entertaining, and without a doubt, you’ve got hit the nail about the head. Your thought is outstanding; the thing is something too few everyone is speaking intelligently about. We’re very happy which i found this around my seek out some thing with this.

  57. kitchen fittings says:

    After study a few of the content with your website now, and i truly much like your way of blogging. I bookmarked it to my bookmark website list and will be checking back soon. Pls look into my internet site in addition and inform me what you think.

  58. pcmtuner says:

    Good day! I could have sworn I’ve visited this site before but after looking at many of the articles I realized it’s new to me. Anyhow, I’m definitely delighted I found it and I’ll be book-marking it and checking back frequently!

  59. kitchen units fitting instructions says:

    Appreciate your sharing the right go over that, I think truly regarding coupled with adore exploring much more about that topic. In case prospective, because arrive at practical knowledge, do you brain improving a person’s web site due to furthermore information and facts? This is of great help for everyone.

  60. fully fitted kitchen with appliances says:

    I’m speechless. This is a very good blog and really attractive too. Nice work! That’s now not in reality so much coming from an beginner publisher like me, but it’s all I may just say after diving into your posts. Nice grammar and vocabulary. No longer like other blogs. You truly understand what you?re talking about too. Such a lot that you made me wish to discover more. Your weblog has transform a stepping stone for me, my friend.

  61. emergency heating engineer says:

    Good article in addition to simple to help understand explanation. How do When i try obtaining permission to help publish part on the article around my approaching e-newsletter? Giving correct credit ratings to your account this author in addition to link towards webpage would not become a dilemma.

  62. Bedpage says:

    I absolutely love your website.. Pleasant colors & theme. Did you create this website yourself? Please reply back as I’m hoping to create my own personal site and want to know where you got this from or exactly what the theme is called. Appreciate it!

  63. Kitchen plumbing says:

    Considerably, the article is really the finest on this worthw hile topic. I concur with your conclusions and also will eagerly look forward to your approaching updates. Saying thanks will certainly not simply just be sufficient, for the exceptional clarity in your writing. I definitely will at once grab your rss feed to stay informed of any kind of updates. Genuine work and much success in your business dealings!

  64. Gutter cleaning says:

    As soon as you look at the possibilities which are open up as you go through the Visit Articles and reviews Write-up Submissions Provider, you will rapidly learn about that there are a lot of things that you can truly take into consideration.

  65. Autovermietung Wien says:

    I blog quite often and I truly thank you for your information. The article has truly peaked my interest. I am going to bookmark your site and keep checking for new information about once per week. I subscribed to your RSS feed as well.

  66. BedPage Harrington Delaware says:

    An impressive share! I’ve just forwarded this onto a colleague who had been doing a little homework on this. And he in fact bought me lunch due to the fact that I found it for him… lol. So let me reword this…. Thank YOU for the meal!! But yeah, thanks for spending some time to discuss this subject here on your web page.

  67. genshin impact modded says:

    I would like to thank you for the efforts you have put in penning this website. I’m hoping to view the same high-grade blog posts from you in the future as well. In fact, your creative writing abilities has motivated me to get my very own website now 😉

  68. independent plumbers near me says:

    Great blog! Do you have any suggestions for aspiring writers? I’m hoping to start my own website soon but I’m a little lost on everything. Would you suggest starting with a free platform like WordPress or go for a paid option? There are so many choices out there that I’m completely confused .. Any suggestions? Many thanks!

  69. PBN says:

    I absolutely love your site.. Pleasant colors & theme. Did you create this web site yourself? Please reply back as I’m planning to create my own personal website and want to learn where you got this from or just what the theme is called. Many thanks.

  70. Sinks & Sani- Vite Shower repairs says:

    Appreciating the time and energy you put into your website and detailed information you present. It’s awesome to come across a blog every once in a while that isn’t the same outdated rehashed material. Wonderful read! I’ve bookmarked your site and I’m including your RSS feeds to my Google account.

  71. Fa88 says:

    I’m impressed, I must say. Rarely do I come across a blog that’s both educative and engaging, and without a doubt, you have hit the nail on the head. The problem is something that too few folks are speaking intelligently about. I’m very happy I stumbled across this during my search for something relating to this.

  72. pabrik toto slot says:

    I’m impressed, I have to admit. Rarely do I encounter a blog that’s both equally educative and interesting, and let me tell you, you’ve hit the nail on the head. The problem is something too few men and women are speaking intelligently about. Now i’m very happy that I found this in my hunt for something concerning this.

  73. mosaic-lamp says:

    This is the right website for anybody who would like to understand this topic. You understand a whole lot its almost hard to argue with you (not that I really will need to…HaHa). You definitely put a brand new spin on a topic which has been written about for years. Excellent stuff, just excellent.

  74. Free Local Classified Ads says:

    Right here is the right site for anyone who wants to understand this topic. You realize a whole lot its almost hard to argue with you (not that I actually will need to…HaHa). You definitely put a new spin on a topic that’s been discussed for years. Great stuff, just great.

  75. Dino Game 265 says:

    I truly love your blog.. Great colors & theme. Did you create this amazing site yourself? Please reply back as I’m looking to create my very own website and want to know where you got this from or just what the theme is named. Kudos.

  76. mosaic-lamps says:

    Hello! I could have sworn I’ve been to this web site before but after looking at a few of the posts I realized it’s new to me. Anyhow, I’m definitely happy I came across it and I’ll be bookmarking it and checking back regularly!

  77. ngentot pepek says:

    A motivating discussion is worth comment. I believe that you need to publish more about this topic, it might not be a taboo matter but generally folks don’t talk about these topics. To the next! Cheers!

  78. local plumbers in my area says:

    There are certainly a lot of details like that to take into consideration. That is a great point to bring up. I offer the thoughts above as general inspiration but clearly there are questions like the one you bring up where the most important thing will be working in honest good faith. I don?t know if best practices have emerged around things like that, but I am sure that your job is clearly identified as a fair game. Both boys and girls feel the impact of just a moment’s pleasure, for the rest of their lives.

  79. BEDPAGE says:

    Can I simply say what a comfort to find someone that genuinely understands what they’re discussing on the net. You definitely understand how to bring a problem to light and make it important. More people must look at this and understand this side of the story. I was surprised that you’re not more popular since you surely have the gift.

  80. Kitchen sink plumbing says:

    I needed to write you that little bit of observation to help say thanks a lot over again with the spectacular ideas you’ve shared above. This is really tremendously open-handed with you giving without restraint precisely what a few people could possibly have made available for an e book to end up making some profit on their own, most notably seeing that you could possibly have done it in the event you decided. The creative ideas also served to be a fantastic way to recognize that some people have similar zeal like my own to know the truth more concerning this problem. I think there are a lot more fun times ahead for many who read your blog. go here – alternative medicine institute calcutta

  81. Samsung says:

    Can I simply say what a comfort to discover a person that genuinely understands what they are discussing on the web. You certainly know how to bring an issue to light and make it important. More people really need to check this out and understand this side of the story. I can’t believe you’re not more popular since you certainly possess the gift.

  82. Unique Exchange says:

    I blog often and I truly appreciate your content. Your article has truly peaked my interest. I’m going to bookmark your website and keep checking for new details about once a week. I subscribed to your RSS feed as well.

  83. aynaligecit.com says:

    An impressive share! I have just forwarded this onto a friend who was doing a little homework on this. And he actually ordered me breakfast due to the fact that I discovered it for him… lol. So let me reword this…. Thank YOU for the meal!! But yeah, thanx for spending the time to talk about this matter here on your blog.

  84. echsa2018.com says:

    Hi, I do think your website could be having internet browser compatibility issues. Whenever I look at your website in Safari, it looks fine but when opening in IE, it’s got some overlapping issues. I just wanted to give you a quick heads up! Besides that, wonderful site.

  85. blue dream says:

    You are so cool! I do not believe I have read anything like that before. So great to find someone with a few unique thoughts on this subject. Seriously.. thank you for starting this up. This web site is one thing that is required on the internet, someone with some originality.

  86. spawarki castorama says:

    It’s appropriate time to make some plans for the future and it’s time to be happy. I have read this post and if I could I wish to suggest you some interesting things or tips. Maybe you could write next articles referring to this article. I wish to read more things about it!

  87. 스키강습 says:

    An interesting discussion is definitely worth comment. There’s no doubt that that you should write more about this subject matter, it may not be a taboo subject but typically folks don’t talk about these topics. To the next! Cheers!

  88. Stairlift says:

    I absolutely love your website.. Excellent colors & theme. Did you develop this site yourself? Please reply back as I’m looking to create my very own site and would love to know where you got this from or what the theme is called. Kudos.

  89. k9 harness says:

    Can I simply say what a comfort to discover somebody who genuinely knows what they’re talking about on the net. You definitely realize how to bring a problem to light and make it important. More and more people need to look at this and understand this side of your story. I was surprised that you are not more popular given that you certainly have the gift.

  90. situs bokep ngentot says:

    May I simply say what a relief to find an individual who really knows what they’re discussing over the internet. You actually realize how to bring a problem to light and make it important. More and more people really need to check this out and understand this side of the story. I was surprised that you’re not more popular given that you definitely possess the gift.

  91. Targeted online ads says:

    Hi, I think your website might be having web browser compatibility problems. When I look at your blog in Safari, it looks fine but when opening in I.E., it has some overlapping issues. I merely wanted to provide you with a quick heads up! Aside from that, fantastic website!

  92. Telegram下载 says:

    After going over a few of the blog articles on your web site, I seriously like your way of writing a blog. I bookmarked it to my bookmark webpage list and will be checking back in the near future. Take a look at my web site too and tell me how you feel.

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *